گیاه شناسی خرما و عوامل تأثیر گذار در رشد درخت خرما

درخت خرما بيش از دويست سال عمر مـي كنـد و اجزاي آن فوائـد بسـياري دارد. خانواده خرما از نظر دارا بودن درختان مفید در ردیف پراهمیت ترین خانواده ها جای دارد. گیاهان آن از نظر کلی شباهت بسیار با یکدیگر دارند و اختلاف گونه های مختلف آنها بیشتر مربوط به شکل ظاهری ساقه، نوع برگ و مخصوصا مادگی گل و میوه آنهاست. قسمتهاي مختلف نخل خرما شامل: ميوه، برگ، گل، دانه و صمغ ميباشند كه هربخش داراي منبع مهمي ازتركيبات موثر ميباشد(1).

درخت خرما دو پایه است، بدین معنا که گل های نر و ماده آن روی پایه های جداگانه هستند. گل آذین آن خوشه ای است و از پوسته یا غلافی به نام اسپات پوشیده شده است. در هر درخت خرما 7 تا 12 خوشه بوجود می آید و هر خوشه دارای 48 تا 85 رشته است و روی هر رشته 17 تا 26 دانه خرما است. درخت خرما از 6 درجه سانتیگراد زیر صفر (در کوتاه مدت) تا 50 درجه بالای صفر را به خوبی تحمل می کند و نسبت به شوری خاک مقاوم است. این درخت عموماً تیره رنگ بوده و ساقه استوانه ای همراه برگ های پهن و مجتمع در انتهای ساقه داشته و ارتفاع آن به 20 متر هم می رسد(2).

خرما را می توان به طریقه جنسی (زایشی) یعنی کاشت هسته آن و یا به طریق غیر جنسی (رویشی) یعنی پاجوش تکثیر کرد ، ولی چون خرما گیاهی دوپایه است و نمی توان نر و ماده بودن نهال حاصل کشت را تا زمان باروری گیاه تشخیص داد، معمولاً برای تهیه نهال (چه نر و چه ماده) جهت ایجاد نخلستان از پاجوش استفاده می شود. یاخته اولیه پاجوش بین برگ و تنه درخت در زیر یا روی سطح خاک واقع شده است. پاجوش از این محل شروع به رشد کرده و ریشه دار می شود ، یکسال قبل از  جدا شدن از پایه اصلی اطراف آن را خاک می دهند تا به ریشه دادن آن کمک کنند و در نهایت به ازدیاد و تکثیر خرما کمک می شود. زمان رسیدن خرما بستگی به نوع و منطقه خرماخیز دارد و موسم برداشت خرما بسته به واریته های آن متفاوت است. فصل چیدن آن عموماً اواخر شهریور ماه تا اوایل آذر ماه می باشد(2).

برگهای خرما پرمانند، بزرگ و به طول شش متر است. هر برگ از درون غلافی خارج می شود که توسط شبکه ای از فیبرها احاطه می شود. گل های کوچک و معطر آن روی دو گیاه نر و ماده پدیدار می شوند. گل های ماده، سفید و گل های نر، شیری رنگ و چرمی هستند. هر خوشه بزرگ گل، ممکن است حاوی 6 تا 10 هزار گل باشد(2).

عوامل تأثیر گذار بر رشد نخل خرما:

1- عوامل آب و هوایی :

به طور کلی خرما محصول مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است. رشد خرما در نقاطی امکان پذیر است که دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک و طولانی برای رسیدن میوه باشد و در مدت 5 تا 7 ماه از زمان گرده افشانی تا برداشت میوه، باران یا رطوبت بیش از اندازه وجود نداشته باشد. در واقع درخت خرما مناسب ترین درخت میوه زمین های خشک است. درجه حرارت، باران ، رطوبت ، باد و نور جزو مهمترین عوامل آب و هوایی به شمار می روند که رشد رویشی و کمیت و کیفیت محصول خرما را تحت تأثیر قرار می دهند(3).

  • درجه حرارت: درجه حرارت بالا در مناطق کشت و پرورش خرما، ناشی از رطوبت نسبی پایین هوا، طولانی بودن روز در فصل تابستان و آفتاب تند و شدید در این مناطق است. درجه حرارت پایین به گیاه خرما خسارت می زند(3).
  • باران: کشت نخل در مناطقی انجام  می شود که دارای بارندگی زمستانه است . این بارندگی ها نه تنها به میوه خرما خسارتی وارد نمی کنند بلکه باعث شستن مقداری از نمک خاک می شود. چنانچه بارش باران بعد از گرده افشانی صورت گیرد، بسیاری از گرده ها را می شوید و از دسترس گل ماده خارج می کند. بعلاوه بارندگی شرایط مناسبی برای فعالیت قارچ های عامل بیماری پوسیدگی گل آذین  فراهم می کند. لذا استفاده از حفاظهایی برای کاهش اثرات باران توصیه می شود(3).
  • رطوبت هوا: اگرچه درخت خرما مناسب مناطق خشک و نیمه خشک است ولی رطوبت نسبی تأثیر زیادی بر رشد و نمو آن دارد. وقتی رطوبت پایین است، بیماری های قارچی بر روی درخت ظاهر نمی شوند ولی در عوض شرایط مناسبی برای حشرات آفت و کنه ها فراهم می شود. همچنین رطوبت در زمان بلوغ بر کیفیت خرما تأثیر می گذارد. در رطوبت بالا میوه خرما نرم و چسبناک می شود در حالی که در رطوبت پایین  میوه بسیار خشک می شود. این حالات در صورتی که رطوبت پایین با بادهای گرم و خشک همراه باشد، تشدید می شود(3).
  • باد: در مقایسه با سایر گیاهان، نخل خرما در مناطق بادخیز خسارت چندانی نمی بیند. بادهای ملایم برای گرده افشانی مناسبند در حالی که بادهای تند می توانند سبب از دست رفتن گرده ها شوند. باد حامل ذرات شن و غبار است و در مراحلی که میوه خرما نرم است، غبار به آن می چسبد. زمانی که میوه خرما در مراحل اولیه رشد می باشد و سبز است، برخورد دانه های شن حاصل از بادهای تند ، سبب ایجاد لکه های سیاه رنگ روی میوه می شود. بادهای خیلی تند می توانند سبب شکسته شدن ساقه گل آذین و ایجاد اختلال در رسیدن مواد غذایی به خوشه شوند. همچنین بادهای شدید می تواند سبب انتقال کنه ها از یک درخت به درخت دیگر شود. توصیه می شود یک تا دو سال قبل از احداث باغ های خرما، نسبت به کاشت بادشکن هایی در اطراف باغ اقدام شود(3).
  • نور: از آنجا که خرما عمدتاً در نواحی خشک و نیمه خشک رشد می کند، تحمل زیادی به نور شدید داد.

از دیگر عوامل تأثیر گذار بر رشد درخت خرما، می توان به خاک، نیاز آبی و نیاز کودی این گیاه اشاره کرد.

  • خاک مناسب : نخل خرما در هر نوع خاک از شن خالص تا خاک های سنگین رسوبی که نیازهای اولیه نخل را برای استقرار در خاک فراهم و مواد معدنی و آب مورد نیازش را تأمین کند، رشد می کند. نخل خرما از همه محصولات دیگر نسبت به شوری مقاومتر است و حتی در درجه شوری 16 دسی زیمنس بر متر نیز محصول تولید می کند ولی خاک های شور باعث کاهش رشد و نمو و کاهش میزان محصول و حتی در برخی موارد باعث مرگ نخل می شوند. بعلاوه وجود نمک زیاد در خاک موجب می شود عناصر تشکیل دهنده نمک جذب گیاه شوند و در بافت های گیاهی تجمع کنند و سبب سوختگی بافت های گیاهی بویژه برگ ها شوند(3).
  • نیاز آبی : به طور کلی میزان رطوبت خاک و نیاز آبی گیاه باید با هم متعادل باشند تا حداکثر عملکرد ممکن حاصل شود. درخت خرما این توانایی را دارد که خود را با مقادیری از رطوبت خاک که تحمل آن برای اکثر درختان امکان ندارد، عادت دهد. آب مورد نیاز درخت خرما بسته به منطقه، شرایط خاک و نوع رقم متفاوت است. معمولاً هنگامی که نخل حدود چند هفته با کم آبی روبرو شود، علائم کم آبی را به طور خیلی جزئی در برگها نمایان می سازد و تغییر رنگ برگها نیز به کندی اتفاق می افتد و از این رو در مقابل کم آبی با اکثر درختان میوه تفاوت دارد.
  • نیاز کودی گیاه خرما: استفاده از انواع کودهای ماکرو و میکرو سبب افزایش کمی و کیفی محصول خرما می شود(3).

منابع:

  1. ندا هوشمند. (1392).  بررسي عصاره متانولي هسته خرما از نظر القا مرگ سلولي در رده سلولي سرطان کولون  انسانی با روش Comet assay، پایان نامه دکتری حرفه ای، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني جندي شاپور اهواز دانشكده داروسازي.
  2. صراف جوشقانی، حسن.، عبدللهی صفی آبادی، هادی.، حجت فرسنگی، رضا. (1389). فصلنامه بسته بندی، سال اول، پیش شماره دوم.
  3. حسینی، یعقوب.،محبی، عبدلحمید.، پوزش نژاد شیرازی، مرتضی.، رجالی، فرهاد.، طهرانی، محمد مهدی، بصیرت، مجید. (1395). آشنایی با شرایط کشت خرما، وزارت جهاد کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، نشر آموزش کشاورزی، جلد 1500.
امتیاز به این مقاله
5/5
اشتراک گذاری در facebook
اشتراک گذاری در twitter
اشتراک گذاری در linkedin
اشتراک گذاری در pinterest
اشتراک گذاری در telegram

مقالات مرتبط