«بسمه تعالی»
خرما دردیدگاه اسلام
اسلام به عنوان ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮﻳﻦ دﻳﻦ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ و آنچه را ﺟﻬﺖ رﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮب و رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﺷـﻜﻮﻓﺎﻳﻲ اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺟﺴـﻤﻲ و روﺣـﻲ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ (1). در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﻮﺟﻬﻲ وﻳﮋه ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻏﺬا و ﺗﻐﺬﻳﻪ در اﺳﻼم ﺷﺪه است ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ايﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ 160 آﻳـﻪ در ﻣـﻮرد ﺗﻐﺬﻳﻪ وﺟﻮد دارد (2).
از ﺟﻤﻠﺔ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺷﺪه است گیاهان و میوه ها ﻫﺴﺘﻨﺪ، به گونه ای که در قرآن کریم 11 مورد لفظ میوه (فاکهه و اشتقاقات آن) استفاده شده است که این خود می تواند نشانه ای روشن بر ارزشمندی میوه ها از نظر اسلام باشد. ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪة اﺧﻴﺮ، واﻗﻌﻴﺖ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و اﻋﺠﺎز آن ﻫـﺎ را در درﻣـﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ و ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ روﺷﻦ ﻧﻤﻮده است (3).
به طور كلي در حدود 18 ميوه وگياه در قرآن مجيد ذكر شده كه طبق تحقيقـات از لحـاظ فتوشيميايي به 15 تيره تعلق دارند و شامل زیتون، خرما، انگور، انار، انجير، سیب، بِه، خیار، موز، ترنجبين، سدر، گزشاهی، مسواك، زنجبيل، خردل، عدس، سیر، پيـاز، كـدو و ریحان ميشود (4). علاوه بر قرآن کریم ، پیامبر ( ص) و ائمة اطهار ( ع) نیز در احادیث مختلف فوايد ميوه ها را در درمان امراض روحي و جسمي بشر يادآور شـده انـد و همواره مصرف آنها را به پیروان خود سفارش كرده اند.
درخت خرما يا Palm Date گياهي از خانواده Palmaceae با نام علمي Dactylfera Phoenix است كه در آموزه هاي ديني و احاديث گوناگون بارها به خوردن آن توصيه شده است. نـام خرما و درخت نخل در قرآن كریم 20 بار آورده شده است و تنها میوه ای اسـت كـه خداوند از آن به عنوان رزق نام برده وآن را جز غذاهاي اصلي انسان می داند. علاوه بر این نام درخت خرما در آثار مذهبی دیگر، همچون تورات با دیدگاهی تقدیس شده به چشم می خورد که نشانی دیگر بر اهمیت و ارزش این محصول مفید در دوره های مختلف است. در زیر لیست سوره هایی از قرآن کریم به همراه آیاتی که به خرما شامل نخل، رطب، شکوفه خرما، هسته خرما و شاخه خوشه خرما اشاره دارند، مشاهده می شود.
نخل: سوره بقره/266 – انعام/99و141 – رعد/4 – نحل/11و67 – اسراء/91 -كهف/32 -مريم/23و25(رطب) – طه/71 – مومنون/191- شعراء/148 – يس/34 – ق/10(طلع: شكوفه خرما)- قمر/20 – رحمن/11 و68 – حاقه/7-عبس/29 – حشر/5 (لينه: نوعي از درخت خرما) – نساء/49و77 (فتيال: شكاف هسته خرما) – فاطر/13(قطمير: پوسته نازك هسته خرما) – يس/39 (عرجون: شاخه خشك خوشه خرما).(5)
دلیل آنکه بیشتر واژگان مربوط به خرما در قرآن به نخل خرما اشاره می کنند آن است که درتمـام اجـزای ایـن درخـت خـواص بسـیار زیـادی نهفتـه اسـت و از تنـه و بـرگ و شـاخه آن هـم اسـتفاده های زیـادی میشـود.
احادیث روايات متعددي در مورد خواص خرما توسط ائمـه معصوم آمده كه به برخي از آن ها اشاره ميشود:
- پیامبر اکرم (ص) ﺧﺮﻣﺎ را ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ: «ﺧﺮﻣﺎ ﺧﺴﺘﮕﻲ را رﻓﻊ و آدﻣﻲ را از ﺳﺮﻣﺎ ﺣﻔﻆ و او را ﺳﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و 72 در از شفا به روی انسان می گشاید» (6).
- پیامبر اکرم (ص) بـه اسـتفاده از خرما در ماههاي آخر بارداري سفارش مكرر نموده و می فرماينـد: «بـه زنـان خـود در دورة نزديك زايمان خرما بدهيد، زيرا هركس كه در دورة نزديك زايمـان غـذايش خرمـا باشـد، فرزندش بردبار خواهد شد و خوراك مريم هنگامي كه عيسي را زاد همين بود. در حالي كه اگر خداوند غذايي بهتر از خرما براي او سراغ داشت همان را به وي می خوراند (7).
- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هنگامی که زنی می زاید، پس نخستین چیزی که تناول می کند، باید خرمای تازه و شیرین و یا خرمای رسیده باشد، زیرا اگر چیزی بهتر و با فضیلت تر از آن می بود، خداوند تعالی حضرت مریم (س) را در حین تولد حضرت عیسی (ع) از ان می خورانید(8).
- در روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که به زن در ماه آخر بارداریش خرما بخوارانید، زیرا که فرزندش بردبار و پاکیزه خواهد شد (9).
- در روایت دیگری از پیامبر (ص) نقل شده است: زنها در دوران بارداری و زایمان به چیزی جز خرمای تازه و رسیده شفا و بهبود نمی یابند، زیرا خداوند مریم (س) را در دوران نفاس از آن اطعام نمود(9).
- طبق روايات هنگامي كه نوزادي نزد پیامبر اکرم (ص) برده می شد، ايشان خرمـاي جويـده را داخل دهان نوزاد می مالید. امام علي (ع) در اين خصوص می فرمايند: «كام كودكان خـود را با خرما بگشاييد، چون پیامبر(ص) با حسن و حسين (ع) چنين كرد (6).
- در روایتی آمده است که جبرئیل(ع) به حضور رسول خدا رسید در حالی‌که یک طبق خرما در حضور پیغمبر(ص) بود، جبرئیل پرسید: این چیست؟ فرمود: برنی [نوعی خرما]، عرض کرد: ای محمد(ص) بخور آن را که غذا را هضم می‌کند، خستگی را از بین می‌برد، درد را بیرون می‌نماید و در آن مرضی نیست و در هر خرما یک حسنه ثواب است(10).
- اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ : ﺧﺮﻣﺎ درﻣﺎن اﺳﺖ. در آن ﺿﺮري وﺟـﻮد ﻧـﺪارد . ﻫﺮﻛﺲ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮاب ﻫﻔﺖ ﻋﺪد ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺨﻮرد،کرم های شکمشﻛﺸـﺘﻪ می شود(11)
- امـام بـاقر(ع) نيـزدر روايتـي مـي فرماينـد: ” لـم تستشـف النّسـاء بِمثـل الرطـب، أنّ االله أطعمه مـريم فـي نفاسها “زنها در هيچ چيز مانند خرما شـفا نمـيطلبنـد، چون خدا به مريم در موقع نفاس خرما داد (12).
منابع:
- ﻗﺪﻳﻤﻲ، رﺿﺎ و دیگران (1391). ﻧﻘﺶ ﺗﻐﺬﻳﻪ در ارﺗﻘﺎي ﺑﻌﺪ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن از ﻣﻨﻈﺮ قرآن. مجله دانشگاه علوم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺎﺑﻞ، دوره 15، ویژه نامه.
- ﻣﻠﻜﻲ، ﻋﻠﻲ و ﻓﺮﻳﺪه ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺧﻮاﻫﻲ (1388). ﺟﺴﺘﺎري در ﻧﻘﺶ آﻣﻮزه ﻫﺎي دﻳﻨﻲ اﺳﻼم درﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و درﻣﺎن ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ ها، سومین کنگره ملی قرآن و طب، یزد.
- مرتضی نصیری، امید صادقی، حسام اسحاقی شهرضایی (1393). ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاص درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻴﻮه ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ و ﻣﻴﺰان ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ آن با ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﻋﻠﻮم ﭘﺰشکی، پژوهش های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره اول، صفحات 152- 133
- Shafaghat, A. (2010). ‘Phytochemical Investigation of Quranic Fruits and Plants’, J of Med Plants, Vol. 9, No.35.
- علیرضا قنادی، نعیمه سادات داودی. (1392). ضرورت و اهميت بررسي خواص دارويي گياهان ذكر شده در قرآن كريم و احاديث. فصلنامه علمی پژوهشی طب و تزکیه، 22(4)، 50-43
- مجلسی، محمد باقر(1403 ق). ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار اﻟﺠﺎﻣﻌﻪ لدُرر اﺧﺒﺎر اﻻﺋﻤﻪ اﻻﻃﻬﺎر، ﺑﻴﺮوت: ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﻮﻓﺎء.
- ﻣﺘﻘﻲ، ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﺎم اﻟﺪﻳﻦ (1397 ق). کنز العمال ﻓﻲ ﺳﻨﻦ اﻻﻗﻮال و اﻻﻓﻌﺎل. جلد 12، ﺑﻴـﺮوت :ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﺘﺮاث اﻻﺳﻼﻣﻲ.
- Nuri HMT. Mustadrak Al-vasayel and Mostanbetal masail. Qom: Institute of AL alBayt (AS); 1987. P. 37.
- حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق (قم: انتشارات شریف رضی، 1412 ق).
- نورانی، مصطفی، دورنمایی از طب اسلامی گیاهان دارویی.
- خلیلی، محمد علی (1382). ﻃﺐ اﻟﺼﺎدق ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ اﻣﻴﺮﺻﺎدﻗﻲ ﺗﻬﺮاﻧﻲ، تهران: عطایی.
- Fazlobne HasanTabarsi. Majmaol bayan. 3th ed. Qom: Bayane Javan; 2011. p. 511. (persian).
